تغذیه با شیر مادر، به ویژه در شش ماه اول زندگی نوزاد به صورت انحصاری (بدون هیچ‌گونه غذای کمکی یا نوشیدنی دیگر)، فواید بی‌شماری را برای سلامت جسمی و روانی نوزاد به همراه دارد که بسیاری از آن‌ها با جدیدترین تحقیقات علمی تأیید و برجسته‌تر شده‌اند. در ادامه به برخی از این فواید اشاره می‌کنیم:

۱. تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماری‌ها:

• آنتی‌بادی‌های منحصر به فرد: شیر مادر حاوی طیف وسیعی از آنتی‌بادی‌ها، سلول‌های ایمنی فعال (مانند ماکروفاژها و لنفوسیت‌ها) و عوامل ضدمیکروبی است که سیستم ایمنی نوزاد را در برابر عفونت‌ها تقویت می‌کنند. مطالعات جدیدتر نشان داده‌اند که این ترکیبات فعال، پاسخ ایمنی نوزاد را به گونه‌ای آموزش می‌دهند که در آینده نیز مؤثرتر عمل کند.
• کاهش خطر عفونت‌ها: تغذیه با شیر مادر به طور قابل توجهی خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی (مانند ذات‌الریه و برونشیت)، عفونت‌های گوش (اوتیت مدیا)، عفونت‌های دستگاه گوارش (اسهال و استفراغ) و عفونت‌های ادراری را کاهش می‌دهد. تحقیقات اخیر بر روی میکروبیوم روده نوزادان شیرمادرخوار، نقش پروبیوتیک‌های طبیعی موجود در شیر مادر را در ایجاد یک اکوسیستم سالم روده و تقویت مقاومت در برابر پاتوژن‌ها برجسته کرده است.
• پیشگیری از آلرژی‌ها و آسم: شواهد علمی قوی نشان می‌دهد که نوزادانی که از شیرمادر تغذیه می کنند، کمتر در معرض خطر ابتلا به آلرژی‌های غذایی، اگزما و آسم قرار دارند. مکانیسم دقیق این امر همچنان در حال تحقیق است، اما به نظر می‌رسد ترکیبات موجود در شیر مادر نقش تعدیل‌کننده بر سیستم ایمنی را ایفا می‌کنند.

۲. سلامت طولانی‌مدت و پیشگیری از بیماری‌های مزمن:

• کاهش خطر چاقی و دیابت نوع ۲: مطالعات طولی نشان داده‌اند که نوزادان شیرمادرخوار، در دوران کودکی و بزرگسالی، کمتر به چاقی، سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. شیر مادر به تنظیم بهتر هورمون‌های اشتها و متابولیسم در نوزاد کمک می‌کند.
• سلامت قلب و عروق: برخی تحقیقات جدید به ارتباط بین تغذیه با شیر مادر و سلامت بهتر سیستم قلبی عروقی در بزرگسالی اشاره دارند، از جمله فشار خون پایین‌تر و پروفایل لیپیدی مطلوب‌تر.
• تکامل مغزی و شناختی: شیر مادر حاوی اسیدهای چرب ضروری مانند DHA (دوکوزاهگزانوئیک اسید) است که برای رشد و تکامل مغز و شبکیه چشم نوزاد حیاتی هستند. مطالعات تصویربرداری عصبی نشان داده‌اند که این نوزادان ممکن است در برخی مناطق مغزی، رشد بیشتری داشته باشند که با عملکرد شناختی بهتر مرتبط است.

۳. تغذیه ایده‌آل و تأمین نیازهای نوزاد:

• ترکیب متغیر و متناسب: شیر مادر نه تنها حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز نوزاد (پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی) است، بلکه ترکیب آن به صورت پویا و متناسب با نیازهای نوزاد در مراحل مختلف رشد تغییر می‌کند. حتی ترکیب شیر در طول یک وعده شیردهی نیز متغیر است؛ شیر اولیه آبکی‌تر و حاوی قند و پروتئین بیشتر برای رفع تشنگی و سیر کردن اولیه است، در حالی که شیر انتهایی (hindmilk) چرب‌تر و پرکالری‌تر بوده و به رشد و ذخیره انرژی نوزاد کمک می‌کند.
• قابلیت هضم بالا: پروتئین‌ها و چربی‌های موجود در شیر مادر به گونه‌ای هستند که به راحتی توسط دستگاه گوارش نوزاد هضم و جذب می‌شوند، که این امر باعث کاهش مشکلات گوارشی مانند نفخ و دل‌درد می‌شود.

۴. فواید عاطفی و روانی:

• تقویت پیوند مادر و نوزاد: فرآیند شیردهی، فرصتی بی‌نظیر برای تماس پوستی و ارتباط عاطفی نزدیک بین مادر و نوزاد فراهم می‌کند که به ایجاد حس امنیت و دلبستگی سالم در نوزاد کمک شایانی می‌نماید.

نکات مهم بر اساس یافته‌های اخیر:

• میکروبیوم روده: تحقیقات اخیر بر نقش Oligosaccharides موجود در شیر مادر (HMOs) به عنوان پره بیوتیک که تغذیه‌کننده باکتری‌های مفید روده نوزاد هستند، تأکید زیادی دارند. این امر در تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از عفونت‌ها نقش حیاتی ایفا می‌کند.
• اهمیت شیردهی انحصاری: سازمان‌های بهداشتی معتبر همچنان بر اهمیت تغذیه انحصاری با شیر مادر تا پایان ۶ ماهگی و ادامه آن تا دو سالگی یا بیشتر، همراه با غذای کمکی، تأکید دارند.
• اثرات بلندمدت بر سلامت مادر: علاوه بر فواید برای نوزاد، شیردهی برای مادر نیز فوایدی مانند کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان، و کمک به بازگشت رحم به حالت اولیه را به همراه دارد.

در نهایت، تغذیه با شیر مادر سرمایه‌گذاری ارزشمندی برای سلامت نسل‌های آینده است که با اتکا به جدیدترین یافته‌های علمی، اهمیت آن بیش از پیش آشکار شده است.

دکتر «رضا بهرامی»، فوق تخصص نوزادان

رئیس اداره سلامت نوزادان و کودکان دانشگاه علوم پزشکی شیراز